Stikstofcrisis in Nederland: Oorzaken, Gevolgen en Oplossingen
Een kletsmajorette en een selectieve winkelierster zorgen er voor dat een oplossing voor de stikstofcrisis verder weg is dan ooit.
Stikstofstorm over Nederland
De stikstofcrisis verdeelt Nederland: natuurgebieden raken overbelast, terwijl boeren, bouwers en overheden botsen over oplossingen. Strenge uitstootregels leggen projecten stil en zetten het platteland onder druk. Tussen economische groei en ecologisch herstel zoekt het land wanhopig naar balans — maar de lucht blijft geladen.
Het stikstofbeleid moet rigoreus op de schop
Modellenwerkelijkheid
Het huidige beleid is gebaseerd op wetenschap die gebruik maakt van een onwetenschappelijke methode: de modellenwerekelijkheid.
Het Aerius-model en de KDW
Het Aerius-model en de zogenaamde ‘kritische depositiewaarden’ vormen de ruggengraat van vergunningverlening, maar zijn volgens veel wetenschappers wetenschappelijk ondeugdelijk.
Nieuw beleid
Aangezien de wetenschap geen antwoord kan geven op de problematiek , moet het beleid weer terug naar de beleidsmakers, waar het thuis hoort. Er zullen rigoreuze maatgregelen genomen moeten worden, te beginnen met bijvoorbeeld "geen intensieve landbouw in de buurt van Natura 2000 gebieden".
De rol van de Natura 2000 gebieden
Waarom Natura 2000?
Omdat de natuur (biodiversiteit) in Europa achteruit gaat, hebben landen afgesproken om natuurgebieden aan te wijzen waarbinnen de natuur beschermd moet worden. Dit zijn de Natura 2000 gebieden.
De basis van het Europese natuurbeleid
Natura 2000 is gebaseerd op twee EU-richtlijnen:
- De Habitatrichtlijn (1992): gaat over habitats en soorten die beschermd moeten worden.
- De Vogelrichtlijn (1979): gaat over vogelsoorten en hun leefgebieden.
Beide hebben als doel het bereiken of behouden van een "gunstige staat van instandhouding"
(de EU werkt niet met ecosystemen maar met habitat. Een habitat is een deel van een ecosysteem, de woonplaats van een soort.)
"Onguinstige staat van instandhouding"
Veel Natura 2000 gebieden hebben een "ongunstige staat van instandhouding",
hetgeen betekent dat ze niet voldoen aan de doelstelling.
De oorzaken hirvoor liggen bij:
- ~50% aan stikstof
- klimaatverandering
- verdroging
De invloed van stikstof, water en klimaat wordt niet direct gemeten, maar geschat via combinaties van modellen, trends en expertanalyse.
Het belang van Biodiversiteit
Wat is biodiversiteit?
Biodiversiteit omvat:
- de verscheidenheid aan verschillende ecosystemen
- de verscheidenheid aan verschillende soorten binnen een ecosysteem
- de genetische variatie binnen een soort
(Een ecosysteem is een natuurlijk systeem dat bestaat uit alle organismen die in een bepaald gebied voorkomen, samen met hun niet-levende omgeving, en de wisselwerkingen tussen beide.)
Waarom is biodiversiteit belangrijk?
- Onze voedsel- en waterveiligheid
- Onze gezondheid
- De stabiliteit van ons klimaat
- Onze economische welvaart
Waarom staat het onder druk?
- klimaatverandering
- stikstofdepositie
- versnippering
Waarom is de stikstofproblematiek een stikstofcrisis geworden?
Falend beleid
Zoals met de meeste crisissen in ons land, is de hoofdoorzaak falend overheidsbeleid.
PAS-regelong
Het moment waarop het een crisis werd was in 2019 toen de Raad van State oordeelde dat het Programma Aanpak Stikstof (PAS) niet voldeed aan Europese regelgeving: je mag pas een vergunning geven als je vooraf bewijst dat de natuur niet wordt aangetast.
Geschiedenis
- 2008 Raad van State schiet Toetsingskader ammoniak en Natura 2000 af
- 2009 een amendement over de stikstofaanpak toegevoegd aan de Crisis- en herstelwet
- 2011 omgezet in het Programma Aanpak Stikstof door Economische Zaken
- 2011 en 2012 Commissie voor de milieueffectrapportage uit zich kritisch over het voorstel
- 2014 staatssecratis Sharon Dijksma weet het wetsvoorstel toch aangenomen te krijgen
- 2015 in werking treding PAS
- 2018 Het Europees Hof geeft op verzoek van de Raad van State nadere uitleg over de relevante bepalingen van de Habitatrichtlijn.
- 2019 De Raad van State verklaart op basis daarvan dat het gebruik van het PAS bij vergunningverlening ongeldig was vanwege het vooruitlopen op toekomstige vermindering van de stikstofdepositie
Veel gehoorde opmerkingen over de stikstofcrisis
Het is begrijpelijk dat veel mensen sympathie voelen voor boeren, die vaak generaties lang hebben bijgedragen aan onze voedselvoorziening en het landschap hebben gevormd. De stikstofaanpak richt zich echter niet tegen boeren als persoon, maar tegen een systeem dat ecologisch niet langer houdbaar is. Veel boeren willen zelf ook verduurzamen maar zitten klem in economische structuren.
De term "stikstofwaanzin" suggereert dat het probleem overdreven wordt. Wetenschappelijk onderzoek toont echter aan dat de stikstofdepositie in 70% van de Nederlandse Natura 2000-gebieden boven de kritische grens ligt. Dit heeft meetbare gevolgen voor biodiversiteit en ecosystemen. De juridische verplichtingen vloeien voort uit Europese afspraken waar Nederland zelf aan heeft meegewerkt.
Duitsland kampt wel degelijk met stikstofproblemen, maar in mindere mate dan Nederland. Dit komt omdat Nederland de hoogste stikstofdepositie van Europa heeft per vierkante kilometer, door een combinatie van hoge bevolkingsdichtheid, intensieve veehouderij en industrie. Ook in Duitsland zijn er juridische procedures rond stikstof en natuurgebieden.
Natuur is veerkrachtig, maar heeft grenzen. Bij extreme verzuring en vermesting door stikstof verdwijnen karakteristieke plantensoorten en diersoorten die van die planten afhankelijk zijn. Dit leidt tot onomkeerbare veranderingen in ecosystemen. Beschermde natuurgebieden zijn juist aangewezen omdat ze extra kwetsbaar zijn en niet zonder hulp kunnen.
Nederland is inderdaad klein, maar wel de op één na grootste landbouwexporteur ter wereld. Onze ecologische voetafdruk per inwoner behoort tot de hoogste van Europa. Daarnaast hebben we internationale verplichtingen voor natuurbehoud. Lokale actie is essentieel voor globale verandering - als elk land zou wachten op een ander, gebeurt er niets.
Het probleem is niet nieuw, maar is geleidelijk erger geworden. Sinds de jaren 60 is de veestapel verdrievoudigd en de productie geïntensiveerd. De cumulatieve effecten van decennia aan hoge stikstofuitstoot hebben geleid tot een omslagpunt. Daarnaast zijn de wetenschappelijke inzichten over ecologische grenzen en de juridische bescherming van natuurgebieden de afgelopen jaren aangescherpt.
Stikstof is inderdaad niet het enige milieuprobleem, maar het is wel een urgent probleem met directe juridische consequenties. Het raakt aan andere vraagstukken zoals klimaatverandering, biodiversiteitsverlies en waterkwaliteit. Door het stikstofvraagstuk aan te pakken, werken we vaak ook aan oplossingen voor deze gerelateerde problemen.
De stikstofproblematiek is gebaseerd op wetenschappelijke inzichten en Europese wetgeving, niet op een verborgen agenda. Het klopt dat vermindering van stikstofuitstoot ruimte kan creëren voor andere activiteiten zoals woningbouw, maar dit is een bijeffect, niet de oorzaak van het beleid. De kern van het probleem is natuurbehoud en het nakomen van internationale verplichtingen.
Landbouw is inderdaad belangrijk voor Nederland, maar een gezonde leefomgeving en biodiversiteit zijn dat ook. Het doel is niet boeren "weg te pesten", maar wel om te komen tot een landbouwsysteem dat ecologisch houdbaar is. Dit vereist een transitie waar boeren in ondersteund moeten worden, bijvoorbeeld via omschakelpremies en investeringen in innovatie.
De landbouw van vroeger was inderdaad kleinschaliger en extensiever. Sinds de jaren 60 is de schaal echter enorm toegenomen: er zijn minder boeren, maar meer dieren per bedrijf en een veel hogere productie per hectare. Deze intensivering heeft geleid tot de huidige problemen. Terugkeren naar de schaal van vroeger is niet realistisch, maar wel naar principes van kringlooplandbouw die beter in balans zijn met de natuur.
Meer leren over Kritisch Denken?
Bekijk ook andere kritische geluiden in ons Blog