Eenzaam in een wereld vol mensen
Eenzaamheid begint niet bij afwezigheid van mensen, maar bij afwezigheid van begrip
Eenzaamheid door verwijdering
De nadruk op zelfredzaamheid en efficiëntie heeft geleid tot een cultuur waarin solidariteit en gemeenschapsgevoel zijn verzwakt. Daardoor ervaren niet alleen ouderen, maar ook jongeren, werkenden en stedelingen een groeiend gevoel van afzondering.
Alleen is niet hetzelfde als eenzaam
Een man zit in een verzorgingshuis (dat kon toen nog) en krijgt geen bezoek. Daar wil de directrice wat aan doen en stuurt een alom bekende gezelligerd op hem af.
"En", vroeg ze een paar dagen later, "het was zeker gezellig?" De vermeende eenzame antwoordde: "Ik had naar de 6e synphonie van Beethoven kunnen luisteren en nu moest ik twee uur lang het gezwets van een onbenul aanhoren". De directrice had geen begrip voor het gebrek aan eenzaamheid.
Eenzaamheid is trouwens niet zo gemakkelijk op te lossen. Daar weet Jeannette Rijks alles van (De eenzaamheidsparadox) en volgens Noreena Hertz (De eenzame eeuw) is het probleem niet alleen schadelijk voor het individu maar ook voor de hele samenleving.
Wat eenzaamheid is en welke vormen er zijn
Een poging tot een definitie
De wetenschap definieert "eenzaamheid" meestal als een subjectieve beleving van een tekort aan sociale relaties, zowel in kwantiteit als kwaliteit.
Met andere woorden: eenzaamheid is het gevoel dat ontstaat wanneer iemand minder sociale verbondenheid ervaart dan gewenst.
Nog een definitie
Eenzaamheid is de subjectieve ervaring van sociale isolatie.
(Cacioppo & Patrick, 2008)
Vormen van eenzaamheid
Omschrijving:
Het gemis aan een hechte, intieme band met iemand, zoals een partner of beste vriend(in).
Voorbeelden:
- Iemand voelt zich leeg na het overlijden van een partner.
- Je hebt mensen om je heen, maar mist échte verbondenheid.
Kenmerkend:
Het gaat niet om het aantal contacten, maar om de kwaliteit van een diepe relatie.
Omschrijving:
Het gemis aan een sociaal netwerk of gevoel van aansluiting bij een groep.
Voorbeelden:
- Geen vrienden of kennissen om samen iets mee te doen.
- Je voelt je buitengesloten op het werk of in de buurt.
Kenmerkend:
Het gaat om het ontbreken van sociale verbindingen_ en participatie.
Omschrijving:
Een diep gevoel van zinloosheid of vervreemding van het leven, ook als er mensen om je heen zijn.
Voorbeelden:
- Een gevoel van ‘er niet toe doen’.
- Geen aansluiting voelen bij de wereld of het bestaan.
Kenmerkend:
Meer filosofisch/spiritueel van aard; vaak bij mensen die levensvragen hebben of grote veranderingen meemaken.
Mogelijke oorzaken van eenzaamheid
Eenzaamheid kent meerdere oorzaken, vaak in combinatie. Het kan iedereen overkomen — jong of oud — en is niet altijd zichtbaar van buiten. Onderzoekers maken meestal onderscheid tussen persoonlijke factoren, sociale omstandigheden en maatschappelijke invloeden.
Deze hebben te maken met iemands persoonlijkheid, gezondheid of levensgebeurtenissen.
- Verlies van een partner of naaste – vaak oorzaak van emotionele eenzaamheid.
- Verlegenheid of sociale angst – maakt het moeilijk om contacten te leggen.
- Lage zelfwaardering – je voelt je niet ‘de moeite waard’ voor vriendschap.
- Mentale of fysieke gezondheidsproblemen – zoals depressie, dementie, chronische ziekte of mobiliteitsproblemen.
- Levensfase of overgang – zoals pensionering, studenten die op kamers gaan, ouderschap of migratie.
Deze oorzaken hebben te maken met de relaties en netwerken van mensen.
- Weinig of geen sociaal netwerk – bijvoorbeeld geen vrienden, buren of familie dichtbij.
- Relatieproblemen – conflicten, scheiding of onveilige thuissituaties.
- Weinig sociale steun – niemand om op terug te vallen bij problemen.
- Verhuizing of migratie – verlies van sociaal vangnet of cultuurverschillen.
- Werkloosheid – verlies van structuur, collega’s en eigenwaarde.
Deze factoren hebben te maken met bredere sociale en culturele ontwikkelingen.
- Individualisering – minder vanzelfsprekende sociale verbanden zoals kerken, verenigingen of buurtcontacten.
- Digitalisering – online contact vervangt fysiek contact, wat soms oppervlakkiger is.
- Verstedelijking – mensen wonen dicht op elkaar, maar kennen elkaar niet.
- Stigmatisering – taboe op eenzaamheid kan mensen weerhouden om hulp te zoeken.
- Sociaal-economische achterstand – armoede, schulden, en laaggeletterdheid vergroten kans op uitsluiting.
Noreena Hertz stelt in "De eenzame eeuw" dat het neo-liberale kapitalisme — met nadruk op marktwerking, individualisme en privatisering — systemisch bijdraagt aan eenzaamheid. Ze noemt dat geen individueel falen, maar een maatschappelijk gevolg van een ideologie die sociale verbondenheid heeft ondermijnd.
Haar betoog is gebaseerd op onderzoek, maar bevat ook normatieve interpretaties. Het is dus deels wetenschappelijk onderbouwd, maar ook ideologisch gekleurd.
Ze koppelt dat aan ondermeer de afbraak van publieke voorzieningen zoals buurtcentra en biblioheken
Wie is er eenzaam?
bron: CBS Gezondheidsmonitor Volwassenen & Ouderen (2022) en aanvullende GGD-data
| Leeftijdgroep | % dat zich eenzaam voelt (enigszins tot zeer) | % ernstig eenzaam |
|---|---|---|
| 18-24 jaar | 47% | ~10-12% |
| 25-34 jaar | 43% | ~9% |
| 35-49 jaar | 38% | ~7% |
| 50-64 jaar | 36% | ~6% |
| 65-74 jaar | 42% | ~8% |
| 75+ jaar | 56% | 12-13% |
Toelichting
🔸 Jongeren (18-24):
Relatief hoog percentage dat zich emotioneel eenzaam voelt.
Oorzaken: prestatiedruk, sociale vergelijking (social media), gebrek aan betekenisvolle relaties.
Vooral alleenstaande jonge mannen en internationale studenten scoren hoog.
🔸 Middengroepen (25-64):
Vaak minder eenzaam, mede door werk, gezin of netwerk.
Maar: werkloosheid, echtscheiding of migratieachtergrond verhogen risico op eenzaamheid.
🔸 Ouderen (65+):
Eenzaamheid neemt weer toe bij het ouder worden.
Vooral bij verlies van partner, lichamelijke beperkingen en minder mobiel sociaal leven.
Bij 75+ is de kans op structurele (chronische) eenzaamheid het grootst.
Veel gehoorde opmerkingen over eenzaamheid
- Veel mensen ervaren "sociale eenzaamheid" (gebrek aan verbinding),
zelfs als ze collega’s, buren of familie om zich heen hebben.
- Vaak genoemd door ouderen, maar ook jongeren geven dit vaker aan.
💬 "Ik zie mensen op m’n werk, maar niemand kent me echt."
- Veel mensen wijzen op de **naweeën van de coronapandemie**:
minder sociale vaardigheden, verlies van netwerk, mensen die
zich terugtrokken en niet terugkeerden.
- Ook vrijwilligerswerk en buurtinitiatieven kregen soms een klap.
💬 "Voor corona had ik nog een kaartclubje. Dat is nooit meer teruggekomen."
- Een veelgehoorde klacht: mensen voelen zich genegeerd of buitengesloten
omdat anderen het te druk hebben.
- Er is een gevoel dat **tijd voor elkaar maken** niet meer vanzelfsprekend is.
💬 "Ik wil best koffiedrinken, maar iedereen zit volgepland."
- Vooral onder ouderen heerst het idee dat ze **anderen niet willen belasten** met hun eenzaamheid.
- Ze zwijgen vaak uit schaamte of trots, en zoeken pas laat hulp.
💬 "Mijn kinderen hebben hun eigen leven, ik wil niet klagen."
- Veel mensen geven aan dat eenzaamheid moeilijk bespreekbaar is. Het wordt gezien als falen of zwakte.
- Jongeren voelen zich vaak eenzaam, maar denken dat ze 'niet mogen klagen'.
💬 "Iedereen lijkt het leuk te hebben op Insta. Ik voel me dan juist extra alleen."
- Sommige mensen voelen zich juist meer geïsoleerd door de digitalisering.
- Online contact of social media geeft geen vervanging voor echt menselijk contact.
💬 "Je kunt appjes krijgen, maar niemand belt meer zomaar op."
Meer leren over Kritisch Denken?
Bekijk ook andere kritische geluiden in ons Blog