Seculiere Levensbeschouwing
Ontdek wereldvisies gebaseerd op rede en menselijke waarden zonder religieuze basis.
Wat is seculier?
Een seculiere levensbeschouwing is een visie op het leven en de wereld die gebaseerd is op rationele, natuurlijke en wereldlijke principes, zonder afhankelijkheid van religieuze of bovennatuurlijke overtuigingen.
Seculier vs religie
Religieus = gebaseerd op of verbonden met een geloofsovertuiging.
Seculier = zonder religieuze basis, wereldlijk.
Humanisme
Het humanisme is zowel een levensbeschouwing als een brede culturele traditie die de mens en zijn waardigheid centraal stelt. /p>
Kernideeën
- Autonomie en rede:
Humanisten geloven dat mensen in staat zijn om zelf, met behulp van hun verstand en ervaring, richting te geven aan hun leven zonder beroep te doen op een goddelijke openbaring. - Waarde van de mens:
Ieder mens heeft waarde en rechten, ongeacht afkomst, geloof, geslacht of geaardheid. - Verantwoordelijkheid:
Vrijheid gaat samen met verantwoordelijkheid: voor jezelf, voor anderen en voor de samenleving. - Zingeving zonder dogma’s:
Humanisme zoekt naar zin en betekenis in het leven, maar doet dat zonder vaste religieuze waarheden.
Organisatie van het humanisme in Nederland
Het Humanistisch Verbond
Dit is de belangrijkste humanistische organisatie in Nederland, opgericht in 1946.
Met zo’n 19.000 betalende leden en 30 afdelingen en werkgroepen waar activiteiten
zoals cursussen, lezingen, funerair en geestelijke begeleiding plaatsvinden.
Andere humanistische netwerken
Naar schatting zijn er zo'n 500.000 mensen die zich herkennen in humanistische waarden,
los van een lidmaatschap.
Daarnaast zijn er veel organisaties die – vanuit humanistische uitgangspunten – actief zijn in maatschappelijk werk, educatie, media en opvang. Denk aan HUMAN (omroep), Humanitas, Stichting Socrates, Universiteit voor Humanistiek, en programma’s zoals HVO (Humanistisch Vormingsonderwijs).
Naturalisme
Wetenschappelijk naturalisme stelt dat alles wat bestaat uiteindelijk verklaarbaar is in termen van natuurwetten en natuurlijke verschijnselen. Het is nauw verbonden met de moderne wetenschappelijke methode en gaat uit van het idee dat er geen bovennatuurlijke of transcendente werkelijkheden nodig zijn om de wereld te begrijpen. /p>
Kernpunten
- De werkelijkheid bestaat uitsluitend uit natuurlijke entiteiten: materie, energie, ruimte, tijd en de wetten die hun gedrag beschrijven.
- Er zijn geen bovennatuurlijke oorzaken of entiteiten (zoals goden, geesten of een immateriële ziel) nodig om de werkelijkheid te verklaren.
- Kennis over de wereld komt voort uit empirisch onderzoek: observatie, experiment, toetsing en falsificatie.
- Wetenschap is de meest betrouwbare methode om waarheid te benaderen.
- Wetenschappelijk naturalisme is niet hetzelfde als wetenschap zelf, maar een filosofische interpretatie ervan: het zegt dat wetenschap niet alleen een methode is, maar ook de enige weg naar betrouwbare kennis.
- Het verzet zich tegen vormen van dualisme (materieel vs. immaterieel) of supranaturalistische verklaringen.
- In de moderne biologie (bijv. evolutietheorie) en kosmologie is naturalisme de standaardaanname: processen worden verklaard zonder beroep op bovennatuurlijke interventie.
- In ethiek en filosofie leidt naturalisme vaak tot pogingen om morele waarden te baseren op menselijke natuur, evolutie of sociobiologische feiten.
Aanhangers
Geschatte orde van grootte: 2–3 miljoen Nederlanders denken (impliciet) naturalistisch, al zullen er maar een paar tienduizend zijn die zichzelf expliciet als "wetenschappelijk naturalist" aanduiden.
Existentialisme
Het existentialisme is een filosofische stroming die vooral in de 19e en 20e eeuw tot bloei kwam. Centraal staat de ervaring van het individu: de mens wordt gezien als een wezen dat zichzelf moet vormgeven in een wereld zonder vooraf bepaalde betekenis.
Kernideeën
- Bestaan gaat vooraf aan essentie
Jean-Paul Sartre formuleerde dit beroemd: de mens is er eerst, en moet daarna zelf bepalen wie of wat hij is. Er is dus geen vooraf vastgelegd doel of natuur die ons definieert. - Vrijheid en verantwoordelijkheid
Omdat er geen hogere autoriteit (God, natuur, lotsbestemming) is die ons leidt, zijn mensen radicaal vrij. Die vrijheid is bevrijdend, maar ook zwaar: wij dragen de volle verantwoordelijkheid voor onze keuzes. - Angst en vervreemding
Het besef van radicale vrijheid kan gevoelens van **existentiële angst** oproepen. Denk aan de confrontatie met de absurditeit van het bestaan, de dood en de betekenisloosheid. - Authenticiteit
Een centraal streven is om “authentiek” te leven: trouw aan je eigen waarden en keuzes, in plaats van meegesleurd te worden door conventies of sociale verwachtingen.
Uit het dagelijks leven
- Probleem: Op Instagram, TikTok of LinkedIn tonen mensen vaak een perfect beeld van zichzelf. Dat kan druk geven om ook “mee te doen” of een façade op te houden.
- Existentialistisch perspectief: Sartre zou zeggen dat dit een voorbeeld is van _“te kwader trouw”_ leven: doen alsof je identiteit vastligt (succesvol, mooi, geslaagd) terwijl je eigenlijk vrijheid hebt om die zelf te kiezen.
- Les: Authenticiteit betekent durven erkennen dat je méér bent dan een online rol, en dat je zelf bepaalt wie je wilt zijn.
- Probleem: Veel mensen worstelen met de vraag: _“Doe ik werk dat echt bij mij past, of volg ik verwachtingen van familie, maatschappij of geld?”_
- Existentialistisch perspectief: Je hebt altijd de vrijheid om een andere weg te kiezen, ook al voelt dat zwaar. Vrijheid gaat samen met verantwoordelijkheid: jij creëert de zin van je werk.
- Les: Het gaat niet om “de” juiste carrière, maar om de keuzes die jij maakt en waar je zelf betekenis in legt.
- Probleem: De enorme omvang van de klimaatcrisis kan verlammend werken: _“Wat maakt mijn kleine bijdrage uit?”_
- Existentialistisch perspectief: Camus zou zeggen dat dit de ervaring van het **absurde** is: de tegenstelling tussen onze wens naar zin en de onverschilligheid van de wereld. Toch pleitte hij voor een _opstand_: juist handelen, ondanks de zinloosheid.
- Les: Je bent verantwoordelijk voor je eigen keuzes (duurzaam leven, activisme, solidariteit), ook al lijkt de uitkomst onzeker.
- Probleem: Mensen ervaren soms angst voor binding (_“verlies ik mijn vrijheid in een relatie?”_) of juist angst voor eenzaamheid.
- Existentialistisch perspectief: Liefde kan volgens de Beauvoir alleen “authentiek” zijn als je de ander niet probeert vast te leggen, maar erkent dat hij/zij ook vrij is om zichzelf te zijn.
- Les: Een relatie krijgt betekenis door de keuzes die partners steeds opnieuw maken, niet door een vast script.
- Probleem: AI neemt steeds meer beslissingen over ons werk, nieuws, zelfs kunst. Dat kan de vraag oproepen: _“Wat betekent mens-zijn nog?”_
- Existentialistisch perspectief: Als machines vaste patronen volgen, is juist de menselijke vrijheid om te kiezen en zin te scheppen wat ons onderscheidt.
- Les: De waarde van mens-zijn ligt niet in efficiëntie, maar in het scheppen van betekenis en authenticiteit.
Atheïsme
Atheïsme is het standpunt dat er geen god of bovennatuurlijke machten bestaan. Het is dus geen religie, maar eerder een levensbeschouwelijke overtuiging of filosofische houding.
Mensen die zich atheïst noemen, baseren hun wereldbeeld doorgaans op wetenschap, logica en menselijke ervaring in plaats van op religieuze openbaringen of tradities.
Organisaties
Atheïsme zelf kent geen centrale organisatie. Wel bestaan er verenigingen en stichtingen die de belangen van niet-gelovigen behartigen of die atheïsme en humanisme bevorderen, zoals:
Spanningen en discussiepunten
- In Nederland is er officieel scheiding van kerk en staat, maar in de praktijk bestaan uitzonderingen.
- Kerken zijn bijvoorbeeld vrijgesteld van bepaalde belastingen en krijgen soms financiële steun voor monumentenonderhoud.
- Atheïstische en humanistische organisaties vinden dit vaak ongelijke behandeling, en pleiten voor een neutralere overheid.
- Artikel 23 van de Grondwet garandeert vrijheid van onderwijs. Daardoor bestaan er veel religieuze basisscholen en middelbare scholen, die ook nog overheidssubsidie krijgen.
- Kritiek vanuit seculiere hoek: waarom zou de overheid religieuze indoctrinatie financieren?
- Voorstanders zeggen: religieus onderwijs hoort bij de vrijheid van ouders om hun kinderen volgens hun overtuiging op te voeden.
- Dit is misschien wel het meest actuele strijdpunt tussen atheïsten/seculieren en religieuze groepen in Nederland.
- Thema’s als abortus, euthanasie en homorechten spelen vaak een rol.
- Seculiere en atheïstische burgers vinden dat beslissingen hierover persoonlijke keuzes zijn, los van religieuze dogma’s.
- Christelijke partijen (bijv. SGP, ChristenUnie) beroepen zich soms op Bijbelse waarden in hun politieke standpunten.
- Hierdoor ontstaat spanning: moet wetgeving gebaseerd zijn op seculiere waarden of mogen religieuze normen ook meespelen?
- Christelijke partijen: CDA, ChristenUnie, SGP – zij verdedigen vaak religieuze belangen.
- Seculiere/atheïstische stemmen: vooral bij partijen als D66, GroenLinks-PvdA, en ook deels VVD.
- Kleine bewegingen zoals het Atheïstisch Verbond proberen invloed te krijgen, maar hebben geen zetels in de Kamer.
- De discussie gaat dus minder over “bestaat God?” en meer over “hoeveel ruimte krijgt religie in de publieke sfeer?”.
- Voor veel Nederlanders is religie minder een geloofsinhoud dan een **culturele traditie** (bijv. Sinterklaas, christelijke feestdagen, kerkelijke rituelen bij geboorte of dood).
- Atheïsten zijn hier vaak pragmatisch over: ze hebben geen bezwaar tegen religieuze feesten in de cultuur, zolang het niet dwingend of politiek sturend wordt.
Aanhangers
In peilingen zegt ruwweg 15–25% van de bevolking zich atheïst te noemen.
Agnosticisme
Agnosticisme is de levensbeschouwing waarbij iemand zegt: "Ik weet niet of er een god of bovennatuurlijke werkelijkheid bestaat, en misschien is dat ook niet te weten."
Het gaat dus niet zozeer om een geloof of ongeloof, maar om het idee dat kennis over het bovennatuurlijke principieel onzeker of onbereikbaar is.
Hoe kijken agnosten naar “bewijzen”?
- Agnosticisme in strikte zin
- Een agnost zegt: "Ik weet het niet, en misschien kan niemand het weten."
- Het idee van bewijs speelt hierbij vaak een secundaire rol: de claim dat God bestaat of niet bestaat is volgens hen per definitie niet te bewijzen, omdat het buiten het domein van toetsbare ervaring valt.
- Agnostisch-empirische houding
- Veel agnosten hebben inderdaad een wetenschappelijke of sceptische instelling: wie een bewering doet, moet die onderbouwen.
- Dus: als iemand zegt _“God bestaat”_, dan is de logische reactie: _“Laat zien dat dat zo is.”_
- Maar een agnost zal meestal ook zeggen: "Ik kan jou ook niet bewijzen dat God níét bestaat."
- Verschil met atheïsme
- Een atheïst legt de bewijslast volledig bij de gelovige: zonder bewijs verwerp je de claim.
- Een agnost laat de mogelijkheid open dat er _iets_ zou kunnen zijn, maar blijft erbij dat er geen overtuigend bewijs is en dat het misschien zelfs nooit leverbaar zal zijn.
Aanhangers
In internationale onderzoeken zoals Pew Research Center of European Values Study wordt vaak rond de 15–25% van de Nederlanders expliciet als agnost of "niet zeker" aangeduid, afhankelijk van de vraagstelling.
Stoïcisme
Stoïcisme is een praktische levensfilosofie die rond 300 v.Chr. ontstond in Athene, met Zeno van Citium als grondlegger.
- Leef in overeenstemming met de natuur en de rede. De mens is een rationeel wezen, en geluk ontstaat als je leeft volgens je rede en niet volgens je blinde emoties.
- Onderscheid wat je wel en niet kunt beheersen. Volgens de stoïcijnen ligt je echte vrijheid in het accepteren van dingen buiten je controle (zoals ziekte, dood, meningen van anderen) en je aandacht richten op wat je wél kunt beïnvloeden (je houding, keuzes, daden).
- Emoties temmen. Stoïcijnen streven naar _ataraxia_ (innerlijke rust) en _apatheia_ (vrij zijn van verstorende hartstochten). Dit betekent niet emotieloos zijn, maar niet meegesleept worden door destructieve emoties zoals woede, angst of jaloezie.
- Deugd als hoogste goed. Voor de stoïcijnen is deugd (wijsheid, rechtvaardigheid, moed en zelfbeheersing) de enige ware bron van geluk. Alles wat buiten de deugd valt (rijkdom, status, gezondheid) is uiteindelijk "indifferent".
Een beroemd stoïcijns motto is:
"Het is niet de dingen zelf die ons van streek maken, maar onze meningen over die dingen." (Epictetus)
- Op het werk: Je baas is nors tegen je.
Een stoïcijn zou denken: “Zijn stemming ligt buiten mijn controle. Wat ik wél kan beïnvloeden is mijn reactie: rustig blijven, professioneel handelen.” - In relaties: Je partner of vriend zegt iets kwetsends.
Stoïcijns gezien kun je reflecteren: “Ik kan zijn woorden niet terugdraaien, maar ik kan kiezen of ik me laat meeslepen door boosheid of dat ik kalm reageer.” - Gezondheid: Je krijgt een blessure.
Een stoïcijn zegt: “Ik kan mijn lichaam niet volledig sturen, maar ik kan mijn houding kiezen: oefenen in geduld en dankbaar zijn voor wat nog wél mogelijk is.” - Nieuws en politiek: Je leest iets dat je frustreert.
De stoïcijnse houding: “Ik kan de wereld niet direct veranderen, maar ik kan bijdragen op mijn manier: door mijn keuzes, stem, gedrag.”
Kortom: het gaat om mentale veerkracht en niet lijden onder dingen die je niet kunt veranderen.
De stoïcijnen delen de werkelijkheid op in twee categorieën:
1. Binnen je macht → je gedachten, je keuzes, je daden.
2. Buiten je macht*→ je gezondheid, reputatie, rijkdom, het weer, de dood.
De vier kardinale deugden vormen hun moreel kompas:
- Wijsheid (juist inzicht en oordeel)
- Moed (standvastigheid, ook in tegenslag)
- Rechtvaardigheid (eerlijk en integer handelen)
- Zelfbeheersing (niet slaaf zijn van verlangens en emoties)
- New Stoicism Netherlands Discussion Group
- Stoïcijnse Werkgroep van VFP (Vereniging van Filosofen in de Praktijk)
- Educatieve website: De Nieuwe Stoa
- Stoic Mindset (Karl van Karnenbeek)
Nihilisme
Nihilisme is een filosofische stroming of houding die stelt dat het leven, de werkelijkheid of morele waarden geen inherente betekenis, waarheid of waarde hebben.
Paradox
De Levensbeschouwing die Levensbeschouwingen Ontkent
Het bijzondere aan nihilisme is dat het in de kern de geldigheid van alle
levensbeschouwingen betwist. Het is een filosofie die zegt:
"Elk geloof in zin of waarheid is een illusie."
Dit plaatst het in een paradoxale positie:
het is een levensbeschouwing die de mogelijkheid van een zinvolle
levensbeschouwing ontkent.
Existentialisme vs nihilisme
Nihilisme = “er is geen zin, dus niets doet er echt toe.”
Existentialisme = “er is geen zin, maar dat betekent dat wij zélf verantwoordelijk zijn om betekenis te scheppen.”
Vormen
- Existentiëel nihilisme:
het idee dat het leven geen objectieve betekenis of doel heeft. - Moreel nihilisme:
de overtuiging dat er geen objectief juiste of foute morele waarden bestaan. - Epistemologisch nihilisme:
scepsis tegenover de mogelijkheid van echte kennis of waarheid. - Politiek nihilisme:
vaak gebruikt voor radicale bewegingen die traditionele instituties en autoriteit willen afbreken, omdat ze die als betekenisloos of corrupt beschouwen.
Voorbeelden in het dagelijks leven
- Zinloosheid ervaren: iemand die denkt _“Wat maakt het allemaal uit, uiteindelijk gaan we toch dood”_ — dat is een typische nihilistische gedachte.
- Regels negeren: een moreel nihilist kan zeggen _“Goed en kwaad bestaan niet echt, dus ik doe gewoon wat ik wil”.
- Religie en geloof: waar religies vaak zingeving bieden, kan een nihilistische houding zijn: _“God bestaat niet en er is geen hogere orde”.
- Humor en popcultuur: veel “dark humor” of cynische grappen zijn eigenlijk een luchtige uiting van nihilisme: lachen om de zinloosheid van het bestaan.
- Je niet druk maken: soms kan nihilisme juist bevrijdend werken — _“Als niets echt belangrijk is, hoef ik me ook niet kapot te stressen over kleine dingen”
Voorbeelden uit de literatuur
- Fjodor Dostojevski – Vaders en zonen_(1862): een van de hoofdpersonages, Bazarov, noemt zichzelf een nihilist en verwerpt religie, moraal en traditie.
- Albert Camus – De mythe van Sisyphus (1942): Camus beschrijft hoe het leven absurd en zinloos kan lijken, en stelt de vraag of je toch betekenis kunt scheppen.
Voorbeelden uit films
- The Big Lebowski (1998): hierin komt letterlijk een groep “nihilisten” voor die zeggen: “We believe in nothing.” Het is ironisch bedoeld, maar toont de leegte van die houding.
- Fight Club (1999): de hoofdpersoon verwerpt consumptiemaatschappij en identiteit, en zoekt in geweld en chaos een soort “betekenisloosheid” als bevrijding.
- No Country for Old Men (2007): de schurk Anton Chigurh belichaamt een soort moreel nihilisme: hij handelt alsof goed en kwaad geen vaste betekenis hebben.
Voorbeelden uit kunst & muziek
- Dadaïsme (1916–1920): een kunststroming die ontstond uit de zinloosheid van de Eerste Wereldoorlog. Kunstenaars maakten absurdistische en “zinloze” kunst om te tonen dat traditionele betekenisgeving failliet was.
- Punkmuziek: de leus “No future” (Sex Pistols) is bijna een nihilistisch motto.
- Black metal: sommige bands omarmen expliciet nihilistische thema’s over leegte en zinloosheid.
Meer leren over Levensbeschouwing?
Lees ook andere kritische geluiden in ons blog